گذر و نظری بر سقاخانه

نخست باید معنی دین و هنر مشخص شود و سپس ربط حقیقی دین و هنر مورد تحقیق قرار گیرد تا در نهایت بتوان برای پرسش مذكور پاسخی مستدل یافت

گذر و نظری بر سقاخانه

نخست باید معنی دین و هنر مشخص شود و سپس ربط حقیقی دین و هنر مورد تحقیق قرار گیرد تا در نهایت بتوان برای پرسش مذكور پاسخی مستدل یافت .

 «دین به معنای كل عبارت است از مجموعه فرامین ، قواعد و دستورات و احكام الهی كه برای خیر و سعادت و كمال انسان توسط پیامبران به بشر ابلاغ شده است . عنایت دین خیر و كمال مطلق است و كمال مطلق زیبایی حقیقی و جمال مطلق است . دریافت حقیقت مطلق ، شهودی است و عشق ذاتی ابنای بشر به حقیقت مطلق (حقیقة الحقایق) منشا شهود است و شهود میسر نشود الا به مسیر روح درعالم قدس و استغراق در دریای وحدت و آشنا شدن ذوق به توحید .[1]»

حقیقت دین ، معرفت الهی است . موضوع و هدف دین ،‌وجود مطلق (‌خداوند)‌ است وشریعت ( دین ) راه و رسم الهی شدن را به انسان می‌آموزد تا صفات الهی در وجود انسان تجلی یابد و به مقام خلیفه الهی رسد .

الذی احسن كل شی خلفة و خدا كسی است كه هر چه را آفرید ، نیكو آفرید (‌آفریده او در نهایت حسن و زیبایی است ) .

در جهان چو حسن یوسف كس ندید           حسن آن دارد كه یوسف آفرید

 حضرت امام ( ره ) در كتاب شریف[2] دعای سحر می‌فرمایند :« بهاء به معنای زیبایی است و زیبایی عبارت است از وجود ، پس هر چه خیر و زیبایی و سناهست همه از بركات وجود است و سایه آن است تا آن جا كه گفته‌اند مساله اینكه وجود عبارت از خیر و زیبایی است همه از بدیهیات است پس وجود، همه‌اش زیبایی و جمال و نور و روشنی است و هر قدر وجود قوی‌تر باشد زیبایی‌اش عامتر و زیباتر خواهد بود .»

وجود تجلی واجب الوجود است . این تجلی و ظهور ، جلوه ی كمال مطلق و جمال مطلق و مساوی زیبایی است . اگر زیبایی ذات هنر باشد غایت هنر به امر خارج از ذات دلالت ندارد . پس غایت هنر همان حقیقت ذاتی آن و حقیقت ذاتی هنر ، زیبایی حقیقی است . از این باب ،‌موضوع و هدف ، دین و هنر امری واحد است . در هنر زیبایی حقیقی وجود مطلق و به عبارتی جمال مطلق است و از حیث تفاوتی میان موضوع دین و هنر نیست .

 « فلوطین معتقد است :« جسم زیبا از طریق بهره‌یابی از نیروی صورت بخشی كه از صور خدائی می‌آید ، وجود پیدا می‌كند . عقل و هر چه از عقل فیضان می‌یابد زیبایی اصیل روح است نه زیبایی ناشی از امور بیگانه و بدین جهت است كه می‌گویند روحی كه نیك و زیبا شود همانند خدا می‌گردد زیرا خدا منشا بخش بهتر و زیباتر هستی و به عبارت بهتر منشا خودهستی یعنی زیبایی است . روح ، موجودی خدائی و خود جزئی از زیبایی است و به هر چه نزدیك شود و دست یابد ، آن را تا آن حد كه قابلیت بهره‌وری از زیبائی دارد ، زیبا می‌سازد ، اگر بینی كه زیبا نیستی همان كن كه پیكر تراشان با پیكر می‌كنند ،‌ هر چه زیادی است بتراش و دور بینداز ، این جا را صاف كن ، آنجا را جلا بده ، كج را راست كن و سایه را روشن ساز و از كار خسته شو تا روشنایی خدائی فضیلت ، درخشیدن آغاز كند و خویشتن داری را برا و رنگ مقدسش بینی ،‌روح اگر خود زیبا نباشد زیبایی را نمی‌تواند دید از این رو كسی را كه می‌خواهد نیكی و زیبایی را ببیند نخست خود را باید همانند خدا كند و نیك و زیبا شود .»

اگر ذات هنر دینی است ، صورت هنر هم تجلی همان ذات است و صورت از ذات خود نمی‌تواند تخلف كند . این صورت ، صورت محسوس است و در هنرهای تجسمی كه با عینیت سروكار دارد صورت جسمانیه نامیده می شود .

 « میكل آنژ» می‌گوید :« هنر خوب برای نزدیكی به پروردگار است و در واقع جلوه‌ای از مظاهر زیبایی اوست .... نقاشی خوب ذره‌ای از كمال حق و نشانه‌ای از آوای موسیقی جان بخش آنست .... پس كفایت نیست استادی چیره باشی . باید روحت صفا داشته باشد و سلامت فكرت از روح القدس نشأت گیرد .

 «چکشم سنگ‌های سخت را صورت می‌دهد دستم آن را بر می‌گیرد هم فرمان می‌دهد یا آن را زیرو رو می‌سازد . بنابراین نیروی دیگری است كه سنگ سخت را نرم می‌كند و چكش خداوند است كه زیبایی می‌آفریند . من وبسیاری مثل من ، وظایفشان را چون فرمانی كه از طرف پروردگار به آنان داده شده ، انجام می دهند من با وجود ضغف و پیری ، به سبب عشق به پروردگارم كه همه امیدم بسته به اوست به هیچ وجهی از وظایفم دست برنخواهم داشت .[3]»

« میر عماد حسنی » بر بیان صفات كاتب ( خوشنویس ) چنین می‌نویسد :« بدان كه كاتب باید از صفات ذمیم احتراز نماید زیرا كه صفات ذمیمه در نفس علامت بی‌اعتدالی است و حاشا كه از نفس بی ‌اعتدال كاری آید كه در او اعتدال باشد .» [4]و حال نگاهی گذرا می اندازیم به موضوع پروژه سقاخانه این ساحت پاك و مقدس ، این جگر پاره‌ی باور مردم ، مكانی كه نامش یادآور گلوهای تشنه و سیراب شده است و منظرش از خنكای طراوت و نمناكی فضا ، تا وجود آب و خیسی در و دیوارش حكایتگر سرگذشت ویژه خود است .

حكایت گوشه‌ای از فرهنگ اجتماعی مردم پیشین این مرز و بوم است كه توجه واحترام به آن بخشی از ذهنشان را به خود مشغول می‌داشت . سقاخانه ؛‌محلی كه هنوز مردم بر آن دست و پیشانی و لب می‌سایند تا مراد خود گیرند . این تراوشگاه اندیشه‌ی یقین و حاجت كه بامدادان تواضعگاه عابران مصفا بوده و پسینگاهان پذیرای خسته از سركارآمدگان روز به پیاله‌ای آب .

 سقاخانه ، تجسم عینی پاره‌ای از فرهنگ اعتقادات دینی مردم این دیار است ، كه با هر گره و قفل و نشانی كه به در و دیوارش زده شده ، داستانی از آرزوها و گرفتاری‌ حاجتمندانش را در بر دارد .

 «در فرهنگ سقاخانه ، نگاه به زندگی جور دیگری است . اگر چه آدم‌ها خود را از آن سیراب می‌سازند ولی : گره می‌زنند تا گره كارشان گشوده شود .

قفل می‌كنند تا كلید بن بستهای زندگی‌شان رابجویند .

پول می‌ریزند تا قرضشان ادا گردد.

 شمع می‌افروزند تا تیره‌گی را بنده سازند .

نشانی می‌كوبند تا دست اقبالی در بختشان را بكوبد .

 و به عین می‌بخشند تا به ذهن طلب كنند .

 در این فرهنگ صحبت از سادگی دلهایی است كه رنگ تدلیس و تلبیس به خود نگرفته‌اند و پاكی دل خویش را به شباهت آینه‌ای قلمداد كرده‌اند،‌كه پاسخ طلب حاجتشان را در آن ، هم چون تصویری ناپیدا به انتظار می‌نشیند .[5]»

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                              صفحه

 مقدمه....................................................................................................................... 1

فصل اول : نماد و نگرشی نمادین

1-1      نماد و نگرش نمادین به هستی ...................................................................... 6

1-2      نماد و نقش آن در زندگی ........................................................................... 10

فصل دوم : سقاخانه

2-1وجود افتراق فضاهای سنتی و مدرن............................................................. 13

2-1-1  شناختی از دو واژه «نوگرایی» و «سنت گرایی»...................................... 13

2-1-2 گرایش به فضاهای شهری سنتی ............................................................. 14

2-1-3 مقایسه فضاهای سنتی و مدرن ............................................................... 16

2-2 فرهنگ واژگانی سقاخانه .............................................................................. 18

2-3  علل پیدایش سقاخانه ................................................................................... 24

2-4 دو عنصر اساسی در سقاخانه ..................................................................... 31

2-4-1 آب............................................................................................................. 32

2-4-1-1 آب عنصر مقدس و مشترک در ادیان پهنه ی ایران زمین................... 34

2-4-1-2 آب در دیگر آیین های باستانی............................................................. 36

2-4-1-3 آب در ادیان و آیین ها.......................................................................... 37

2-4-1-3-1 آب در دیانت یهود............................................................................ 37

2-4-1-3-2 آب در مسیحیت ............................................................................... 38

2-4-1-3-3 آب در آیین مندائی و صابئین ......................................................... 38

2-4-1-3-4 آب در اسلام ................................................................................... 39

الف : بازتاب آب در اسلام .................................................................................... 39

ب: آب در عرفان اسلامی – ایرانی ....................................................................... 40

ج: آب ، واقعه كربلا و آب تربت ............................................................................ 42

د: آب و مذهب دو روی یك سكه‌اند در سقا خانه ................................................ 45

2-4- 2 آتش ........................................................................................................ 50

2-4-2-1 آتش و نور در ایران باستان ............................................................... 50

2-4-2-1-1  اهمیت آتش و نور درجهان بینی آفرینش ایران باستان ................. 53

2-4-2-1-2 آتش و نور واسطوره های آن در فرهنگ آریایی ........................... 53

2-4-2-2 كاركرد رمزهای آتش و نور در اسلام ............................................... 54

2-4-2-3 كاركرد رمزهای آتش و نور در ایران ................................................ 55

2-4-2-4 نور و هنر ............................................................................................ 56

2-5 معماری سقا خانه ......................................................................................... 57

2-6 عناصر نمادین سقا خانه ............................................................................... 60

2-6-1 آینه ........................................................................................................... 61

2-6-2 شمع ( چراغ نفتی ، لوستر ) ...................................................................... 63

2-6-2-1 شعله شمع ........................................................................................... 64

2-6-2-2 سوگند به نور و روشنایی و فروغ و شمع افروزی ............................ 66

2-6-2-3 شمع گردانی در مراسم مقدس ............................................................ 67

2-6-2-4 شمع در سقا خانه : آتش و آب ........................................................... 67

2-6-3 قفل ........................................................................................................... 68

2-6-4 آدمكهای فلزی .......................................................................................... 70

2-6-5 پنجه  ........................................................................................................ 72

2-6-6 چشم ......................................................................................................... 74

2-6-7 ظرف سقا خانه‌ای .................................................................................... 75

2-6-8 ستاره ....................................................................................................... 76

2-7 تزئینات دیگر سقاخانه .................................................................................. 76

2-7 -1 کتیبه نویسی............................................................................................. 76

2-7-2 سنگاب....................................................................................................... 80

2-8 رنگ در سقاخانه .......................................................................................... 81

2-8-1 پیشینه ای از رنگ .................................................................................... 81

2-8-2 خواص رنگ سبز ..................................................................................... 82

2-8-2-1 مسرت بخشی و شاد آور بودن .......................................................... 83

2-8-2-2 تقویت تحمل پذیری و صبر ................................................................. 83

2-8-3 رنگ سبز در سقاخانه .............................................................................. 84

2-9 معرفی تعدادی از سقاخانه‌های معروف

2-9-1 سقاخانه عزیز الله ..................................................................................... 90

2-9-2 سقاخانه سردر مجلسی ............................................................................ 92

2-9-3 سقاخانه طوقچی ....................................................................................... 93

2-9-4 سقاخانه آقا میرزا اسدالله روضاتی .......................................................... 95

2-9-5 سقاخانه در دشت .................................................................................... 97

2-9-6 سقاخانه حاج آقا شجاع ............................................................................ 99

2-9-7 سقاخانه پنج شنبه دین ........................................................................... 101

2-9-8 سقاخانه قدیمی رو به روی سردر مسجد جورجیو .............................. 103

2-9-9 سقاخانه‌های درب امام .......................................................................... 105

2-9-9-1  سقاخانه دالان درب امام .................................................................. 105

2-9-9-2  سقاخانه صحن شمالی درب امام ..................................................... 106

2-9-9-3  سقاخانه مجاور درب امام ............................................................... 107

2-9-10 سقا خانه مسجد حكیم ......................................................................... 108

2-9-11 سقا خانه هارونیه ................................................................................ 109

2-9-12 سقاخانه درب كوشك .......................................................................... 110

2-9-13 سقاخانه بیدآباد ................................................................................... 110

2-9-14 سقاخانه حاج محمد جعفر .................................................................... 111

2-9- 15 سقاخانه قصر در دشت ..................................................................... 112

2-9-16 سقاخانه گرگ یراق .............................................................................. 113

2-9-17 سقاخانه گذرهارونیه ........................................................................... 114

2-9-18 سقاخانه حاج علی ................................................................................ 115

2-9- 19 سقاخانه آقانور ................................................................................... 116

2-9-20 سقاخانه تركها ..................................................................................... 117

2-9- 21 سقاخانه مسجد سید ........................................................................... 118

2-9-22 سقا خانه تاج الدین ............................................................................... 119

2-9-23 سقاخانه مسجد لبنان ........................................................................... 120

2-9- 24 سقاخانه مسجد ذكر الله ...................................................................... 121

 فصل سوم : مكتب سقا خانه

3-1 مكتب سقا خانه و پیدایش آن ..................................................................... 122

3-2 هنرمندان مكتب سقا خانه ........................................................................... 127

3-2-1 منصور قندریز ....................................................................................... 127

3-2-2 حسین زنده رودی ................................................................................. 129

3-2-3 پرویز تناولی .......................................................................................... 131

3-2-4 فرامرز پیل آرام ..................................................................................... 133

3-2-5 ژازه طباطبایی ........................................................................................ 134

3-2-6 جعفر روحبخش ..................................................................................... 135

3-2-7 مسعود عربشاهی ................................................................................... 135

3-2-8 ناصر اویسی .......................................................................................... 137

3-2-9 صادق تبریزی ........................................................................................ 138

3-3 تطبیق برخی آثار هنرمندان سقاخانه با ادعیه و طلسمات .......................... 139

منابع ................................................................................................................... 165

برچسب ها : گذر و نظری بر سقاخانه , سقاخانه , نماد , کربلا , معماری سقاخانه , مقاله , پژوهش , تحقیق , پروژه , دانلود مقاله , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه , دانلود رساله معماری , دانلود پایان نامه معماری , دانلود رساله معماری , پایان نامه معماری , رساله معماری

پژوهش , مقاله , تحقیق , پروژه

دانلود پاورپوینت و پروژه

صفحه اصلی تازه ترین ها